Scrolli - Yeni Suriye: Sığınmacıların geri dönüşü mümkün mü?

Yeni Suriye: Sığınmacıların geri dönüşü mümkün mü?

2011'de başlayan iç savaştan kaçan Suriyeliler için Türkiye'de mülteciler için 11 ilde 26 kamp oluşturuldu. Diğer kamplar ise Lübnan, Iran, Ürdün gibi ülkelerde kuruldu.

Günümüzde Türkiye'de yaklaşık 4 milyon Suriyeli bulunuyor ve bunların çoğu geçici koruma statüsünde. Suriyeliler neredeyse tüm şehirlerde yaşıyor.

İstanbul, 529.944 kişi ile en fazla Suriyeli bulunan şehir.

Gaziantep, Şanlurfa ve Hatay'da toplamda 1 milyona yakın Suriyeli var.

61 yıllık Baas Rejimi tarihin tozlu sayfalarında yerini aldığından beri Türkiye ve Avrupa tek bir gündeme odaklanmış vaziyette: Suriyelilerin kendi vatanlarına dönüşü mümkün mü? Bu kritik soruya yanıt ararken, Suriye’de yaşanan siyasi ve toplumsal gelişmelerle birlikte, geri dönüş sürecinin dinamiklerini anlamak gerekiyor.

Hikâye: Ahmetcan Uzlaşık

Suriye’de düzen değişti

Beşar Esad rejiminin çöküşüyle birlikte, Suriye’de önemli bir dönüşüm yaşanıyor. HTŞ (Heyet Tahrir el-Şam) önderliğindeki gruplar, şu anda Suriye başkenti Şam üzerinde kontrolü sağlıyor. Ancak HTŞ, birçok ülke ve uluslararası organizasyon tarafından hala terör örgütü olarak kabul ediliyor. Ayrıca Suriye özelinde yaptırımlar da henüz kaldırılmış değil. Bu durum, gelecekte Suriye’nin siyasi istikrarı için büyük soru işaretleri yaratıyor.

Görevden ayrılan hükümet, Esad'ın Şam'ı terk etmesinden sonra ilk kez 11 Aralık günü Muhammed Beşir ile bir araya geldi. Beşir, yaptığı açıklamada, eski muhalif militanların desteğiyle 1 Mart'a kadar geçici başbakan olarak göreve başladığını duyurdu. Toplantı sonrasında Beşir, bakanların geçiş dönemi için görevlerini yeni hükümete devretme kararı aldıklarını ve önümüzdeki günlerde bakanlıkların atanacağını belirtti.

Yaptırımların kalkması gerekiyor

Biden yönetimi, kimyasal silahlarını imha eden, azınlıklar ve kadın haklarını koruyan yeni bir Suriye hükümetini tanıyacağını açıklarken yeni AB dış politika Sorumlusu Kaja Kallas da insan haklarına saygılı bir siyasi yapılanma kurulması durumunda yaptırımların kalkabileceğini söyledi. Cumhurbaşkanı Erdoğan ile buluşması sonrası yaptığı toplantı, Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen de HTŞ ile çalışacaklarını aktardı.

Bir yandan, HTŞ’nin ülkede barışı teşvik edip edemeyeceği sorgulanırken, diğer yandan başta İsrail olmak üzere, dış aktörlerin Suriye üzerindeki etkileri de tartışılıyor. İsrail’in Suriye’nin askeri ve sivil altyapısına yönelik saldırıları, ülkenin yeniden yapılanma sürecini daha da zora sokuyor. Ayrıca, yeniden yapılanma için gerekli olan en az 300 milyar dolarlık bir maliyetin karşılanması ve ekonomik çöküşün üstesinden gelinmesi gerekiyor.

Suriye’nin yeniden yapılanması için uluslararası toplumun da inisiyatif alması gerekiyor. Körfez ülkeleri finansman konusunda öne çıkarken Avrupa Birliği’nin kendi iç sorunları nedeniyle burada ön alması zor görünüyor.

Veriler ne söylüyor?

Türkiye, 13 yıl süren Suriye iç savaşı boyunca yaklaşık 4 milyon Suriyeli mülteciye ev sahipliği yaptı. Esad rejiminin çöküşüyle birlikte, Suriyelilerin geri dönüşü konusundaki tartışmalar iyice yoğunlaştı.

Son verilere göre, Esad rejiminin yıkılmasından sonraki 5 gün içinde, yani 9- 13 Aralık tarihleri arasında 7.621 Suriyeli, Türkiye’den geri döndü. Günlük geri dönüş sayısı, rejim öncesi dönemde 200-300 arasındayken, rejimin çökmesiyle birlikte bu sayı ortalama bazda 1.000’in üzerine çıktı.

Buna karşın, bu rakamlar genel toplamda hala düşük. Çünkü “geri dönüş”, birçok mülteci için yıkılmış evlere ya da belirsiz otoritelerin kontrolü altındaki bir bölgeye dönüm anlamına geliyor. Ekonomik yıkım, altyapı eksiklikleri ve savaşın travması gibi faktörler, bu süreci oldukça zorlaştırıyor.

İçişleri Bakanı ne söyledi?

İçişleri Bakanı Ali Yerlikaya, TBMM Genel Kurulu’nda İçişleri Bakanlığı’nın 2025 yılı bütçesine ilişkin sunumunda göç yönetimi ve geri dönüşlere dair açıklamalarda bulundu. Yerlikaya, gönüllü, güvenli ve onurlu geri dönüşlerin uluslararası hukuka ve insani değerlere uygun bir şekilde yürütüldüğünü belirterek, “Ülkesine dönen Suriyeli sayısı 8 Aralık’ta 240’tı. Suriye’nin özgürlüğüne kavuşmasından sonra bu sayı 13 Aralık’ta 1847 oldu” dedi.

Yerlikaya, Türkiye’de toplam 4 milyon 171 bin 415 yabancının yasal olarak bulunduğunu, bunların 2 milyon 938 bin 261’inin geçici koruma altındaki Suriyelilerden oluştuğunu ifade etti. Düzensiz göçle mücadelede ise bu yıl 123 bin düzensiz göçmenin sınır dışı edildiğini ve toplam gönüllü geri dönüş sayısının 2016’dan bu yana 738 bini aştığını vurguladı.

Geri gönderme merkezleri hakkında bilgi veren Yerlikaya, bu merkezlerde kötü muameleye karşı “sıfır tolerans” prensibiyle hareket edildiğini ve merkezlerin düzenli olarak denetlendiğini aktardı. Mobil Göç Noktası araçlarının etkinliğine de dikkat çeken Yerlikaya, son bir ayda kimlik kontrollerinde düzensiz göçmen oranının yüzde 2.6’ya düştüğünü belirtti.

Türkiye'deki Suriyeliler hakkında ne biliyoruz?

Geniş kapsamlı verilerle değerlendirildiğinde Suriyelilerin Türkiye nüfusuna oranı ise %3,49 olarak öne çıkıyor. Bu oran, Türkiye'nin toplam nüfusu 85 milyon 372 bin 377 kişi olduğu dikkate alındığında, Suriyeli nüfusun ülke çapında dikkate değer bir yer tuttuğunu gösteriyor.

Suriyeli nüfusunun yapısal demografik verileri de dikkat çekici. Göç İdaresi Başkanlığı’na göre, Türkiye’deki Suriyelilerin %74’ü kadın ve çocuklardan oluşuyor. Ortalama yaş 21,77 ile oldukça düşük. Genç nüfus oranı ise %18,5 seviyesinde. Bu durum, geri dönüş sürecinin toplumsal ve ekonomik dinamiklerini çok daha karmaşık hale getiriyor.

Göç İdaresi Başkanlığı'nın verilerine göre, Türkiye'deki en fazla Suriyeli nüfusuna sahip şehir İstanbul, 529.944 kişi ile ilk sırada yer alırken, Gaziantep 429.935 ve Şanlıurfa ise 272.882 Suriyeli ile ikinci ve üçüncü sırada bulunuyor. Diğer önemli şehirler arasında Hatay 254.937, Adana 216.396 ve Mersin 202.375 Suriyeli ile öne çıkıyor. Bursa'da 170.594, Konya'da 120.809, İzmir'de ise 119.894 Suriyeli bulunuyor. Ankara'da 88.058 Suriyeli yaşarken, Kahramanmaraş 84.415, Kayseri ise 82.906 Suriyeliye ev sahipliği yapıyor. Kilis'te ise 68.280 Suriyeli bulunuyor.

Ancak, oran olarak en fazla Suriyeli yoğunluğuna sahip şehir Kilis durumunda. Kilis’te, toplam nüfusun %30,6’sını Suriyeliler oluşturuyor. Gaziantep ise %16,6’lık oran ile ikinci sırada yer alıyor. Bu veriler, Suriyeli nüfusun coğrafi olarak daha yoğun bir şekilde bazı şehirlerde toplandığını ve bu şehirlerdeki altyapı, sağlık ve eğitim hizmetlerinin daha fazla baskı altında olduğunu ortaya koyuyor.

'Suriye'de sistemin oturacağını söylemek için erken'

Scrolli’nin dış haber odaklı podcast serisi 'The Orient Brief'in bu haftaki bölümüne konuşan Gazeteci Erkin Öncan, kısa vadede çok fazla Suriyelinin döneceğini beklemediğini düşünüyor. İlk olarak yalnızca siyasi motivasyonu olan bir grubun dönebileceğini söyleyen Öncan, Suriye’de siyasi ve ekonomik bir sistemin oturacağını söylemek için erken olduğunu belirtiyor.

Öncan ayrıca birçok Suriyelinin Türkiye’de bir stabilitesinin olduğunu ve bu yüzden dönmelerinin zor olabileceğini vurguluyor.

Gündeme derinlik katan hikâyeler, analizler ve yeni medya teknolojilerine erişim için Scrolli aboneliğine geç

Aboneliği keşfet

Hesabınız mı var?

Giriş yapın