Günümüz insanı artık vahşi hayvanlarla dolu ormanlarda yaşamıyor. Ancak beynimiz hâlâ ormanda yaşıyor gibi çalışıyor. Uzman Psikolog Ayhan Asar, Modern Dünyada Hayatta Kalma Rehberi podcast serisinin yeni bölümünde, kaygının ve psikolojik kaçınmanın evrimsel kökenlerine iniyor ve şu soruyu ortaya koyuyor: Gerçekten ne kadar tehlikedeyiz?

İlkel beynimiz bizi geçmişte hayatta tutmak için evrimleşti. Korku, kaygı ve kaçınma gibi duygular bir ayının saldırısından kurtulmamızı sağlayan hayati reflekslerdi. Ancak modern yaşamda “ayı” yerini e-postalara, sunumlara ya da sosyal ortamlardaki küçük gerilimlere bırakmış durumda. Beynimiz hâlâ bu küçük tetikleyicilere büyük tehdit muamelesi yapıyor.

Asar’a göre, bugün yaşadığımız pek çok psikolojik zorluk aslında bu evrimsel mirasın sonucu. Sosyal ortamlardan kaçınmak, hata yapmaktan korkmak, kirlenme takıntıları ya da sürekli tetikte olma hâli—tüm bunlar beynimizin hâlâ “hayatta kalmaya” odaklı çalışmasından kaynaklanıyor. Ve bu sistem kısa vadede bize kazançlar sunuyor: utançtan kaçmak, başarısızlık hissini ertelemek, yargılanmaktan korunmak. Ancak uzun vadede bu savunma mekanizmaları bizi tükenmişlik, yalnızlık ve mutsuzlukla baş başa bırakıyor.

'Mükemmeliyetçilik'

En çarpıcı örneklerden biri mükemmeliyetçilik. Asar, bu davranışın da aslında kaygının evrimsel uzantısı olduğunu söylüyor. “%100 yapmazsam kötü olur” düşüncesi, ayıya karşı %1 daha fazla şans elde etmek isteyen atalarımızdan miras kalmış olabilir. Ancak modern hayatta bu fazladan çaba, faydadan çok yorgunluk getiriyor.

Podcast bölümünde Asar, kaçınma davranışlarını tanımlamanın ve bu otomatik refleksleri fark ederek alternatif yollar denemenin önemine dikkat çekiyor. “Sosyal ortamda elinde sürekli bardak tutmak bile bir kaçınma davranışıdır,” diyor. Bu davranışları dönüştürmenin yoluysa önce onları görüp gerçeklikle yeniden yüzleşmekten geçiyor.

Ayhan Asar’ın bakışına göre, psikolojik iyileşme sihirli bir reçete değil; bir yeniden yazma süreci. O eski, ilkel yazılımla çalışmaya devam etmek yerine, zihinsel kaslarımızı eğiterek güncellenmiş bir versiyona geçmemiz mümkün. Asıl mesele, tehdit sandığımız şeyin aslında ne kadar “tehdit” olduğunu yeniden tartışabilmek.

‍

‍